Λιβύη, μία Ιστορική και Πολιτιστική αναδρομή .

 

Επιμέλεια:
Κωνσταντίνος Σ. Ναλμπάντης

Λιβύη, μία Ιστορική και Πολιτιστική αναδρομή . Στη Λιβύη υπάρχουν πέντε τόποι, που βρίσκονται κάτω από τον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco.Η έξοδος των Ελλήνων από τις μητροπολικές πόλεις και η σχέση τους με την Λιβυή . Οι αρχαιολογικοί χώροι της Λιβυής και ο αρχαιολογικός πλούτος της Βορείου Αφρικής.

Προλεγόμενα

 Λόγω της απρόβλεπτης κρίσης στις αραβικές χώρες και η κατεπείγουσα αντικατάσταση των δικτατοριών για περισσότερη ελεύθερη έκφραση λόγου, ελευθερία, αυτοδιάθεση, συμμετοχή, αυτο-εξέλιξη και Δημοκρατία, προτίμησα αρχικά να αναφερθώ μερικώς στις αντιμαχόμενες θέσεις και ιστορικές ανασκοπήσεις και θεωρώ βασικό να επανέλθω και πάλι για να συνεχίσω, ό, τι θα παραλείψω στο σημερινό άρθρο.

Ιστορική αναδρομή

 Η Λιβύη κείται στην Βόρεια Αφρική και συνορεύει με την Μεσόγειο, στα ανατολικά με την Αίγυπτο, στα Νοτιοανατολικά με το Σουδάν, Νότια με το Τσάτ και Νίγερ και στα Δυτικά με την Αλγερία και το Μαρόκο. Η μακρινή ιστορία της Λιβύης είναι εναλλασσόμενη. Το 2000 π.Χ. κατοίκησαν στην Λιβύη διάφορες βερβερικές φυλές από τη Βόρεια Αφρική. Από το 1000 π.Χ. ίδρυσαν οι Φοίνικες στη Δυτική Ακτή τις πρώτες πόλεις της σημερινής Λιβύης, όπως Sabratha, Leptis Magna και Οια, στη θέση της σημερινής Τρίπολης.

 Το 814 π.Χ. ιδρύεται η Καρχηδόνα, που σύντομα ανέβηκε σε σημαίνουσα δύναμη εμπορίου στη Δυτική Μεσόγειο. Σχεδόν ταυτόχρονα έφτασαν οι Έλληνες στη χώρα και ίδρυσαν το 630 π.χ. μερικές πόλεις, όπως π.χ. την Κυρήνη στην ανατολική ακτή. Η περιοχή που λέγεται Κυρηναϊκή, γρήγορα έπεσε κάτω από την κυριαρχία της Αιγύπτου. 146 π.Χ. καταστρέφεται η Καρχηδόνα από την Ρώμη. Τα εύφορα εδάφη Βορειοδυτικά της χώρας καθώς και τα ανατολικά κυριαρχούνται από τη Ρώμη. Κατ΄ αρχάς το 395 μετά Χριστό διαμελίζεται η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Το Βορειοδυτικό παραμένει λατινικό στη Δυτική Ρώμη, το ανατολικό προσαρμόζεται στην ελληνική –Βυζαντινή Ανατολική Ρώμη. Περίπου το 430 επιδρούν γερμανικό Βάνδαλοι στη Λιβύη και κυριεύουν την ρωμαϊκή επαρχία.

"Στη Λιβύη υπάρχουν πέντε τόποι, που βρίσκονται κάτω από τον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco"

 Το 640 εισβάλλουν ισλαμικά αραβικά στρατεύματα και η ιστορία της Λιβύης καθορίζεται σχεδόν 900 χρόνια από τις εναλλασσόμενες αραβικές Δυναστείες. Τον 11. αιώνα τελειώνει ο αρχαίος χριστιανικός πολιτισμός των πόλεων και η Τρίπολης με την επέμβαση βεδουίνων ισλαμική περιφερειακή πρωτεύουσα. Μετά κυριεύεται από την Ισπανία, που δίνεται στη Μάλτα, και οι Οθωμανοί που το 1551 κυριεύουν τη χώρα, την παίρνουν από το 1843 οι Σανούσοι,. Κατά τη διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων ήταν η Λιβύη εμπόλεμη περιοχή..., τελευταία με τους Ιταλούς, μετά από την Αίγυπτο προερχόμενους Άγγλους, όπου το 1934 ιταλική αποικία. Το 1941-1943 οι σύμμαχοι σε πόλεμο με τον Ρόμμελς, και στο τέλος του πολέμου διαμέσου της Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας διοικούνταν με τον μαντάτο των Ηνωμένων Εθνών.Το 1951 έγινε ανεξάρτητη Βασιλεία της Λιβύης και το 1969 πτώση της βασιλικής κυριαρχίας.

Η έξοδος των Ελλήνων από τις μητροπολικές πόλεις

 Όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, γύρω στα τέλη του 12ου π.Χ. , ο μυκηναϊκός πολιτισμός καταστράφηκε. Οι ακροπόλεις των Μυκηνών, της Τίρυνθας, της Πύλου, του Γλα, του Άργους, του Ορχομενού πυρπολήθηκαν και λεηλατήθηκαν, τότε που εγκαινιάστηκε μια περίοδο σκοταδισμού και παρακμής: πρόκειται για τον αποκαλούμενο ελληνικό Μεσαίωνα, που ονομάστηκε έτσι κατ΄ αναλογία προς τον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, ο οποίος ακολούθησε την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

 Η παρακμή που ακολούθησε την κρίση και τις εσωτερικές αναταραχές ευνόησε πιθανότατα την αργή διείσδυση συγγενών φύλων που μιλούσαν την ελληνική γλώσσα και οδήγησε, ύστερα από μεγάλη κυοφορία και μακρόχρονη σιωπή, που συμπίπτουν με την εποχή του ελληνικού Μεσαίωνα, στη μεγάλη αναγέννηση του 8ου αιώνα π.Χ., στη διάρκεια του οποίου έχουμε τεκμήρια ότι εγκαινιάζονται οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα μεγάλα ιερά λειτουργούν και πάλι, οι πόλεις ακμάζουν και αρχίζει ο αποικισμός, ένα μεγαλειώδες μεταναστευτικό φαινόμενο που διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό στην Ιταλία, στη Βόρεια Αφρική, στη Γαλατία και στην Ιβηρική.

Οι Έλληνες αποικιστές της Αφρικής - Έκκληση της ΟΥΝΕΣΚΟ

Οι αρχαιολογικοί χώροι να παραμείνουν απείραχτοι από τις διαμάχες

 Ας θυμηθούμε, ότι είναι εκπληκτικό ότι ο ελληνικός πολιτισμός από τον οποίο γεννήθηκε το μεγαλύτερο αποικιστικό κίνημα της κλασικής αρχαιότητας, άνθησε στους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών, όπου οι Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους κυρίως εξαιτίας της πείνας και της φτώχειας.Μια τάξη αριστοκρατών και μεγαλοκτηματιών, «δωροφάγους», κατείχε το μεγαλύτερο μέρος των εύφορων εδαφών, ενώ οι κατώτερες τάξεις προσπαθούν να επιβιώσουν καλλιεργώντας εδάφη άγονα ή καταφεύγοντας στο εμπόριο και διακινδυνεύοντας στις θάλασσες.

 Η αξιοσημείωτη έλλειψη καλλιεργήσιμων εδαφών, εκτός από τα ασφαλώς πρωτεύοντα προβλήματα κοινωνικού χαρακτήρα, πρέπει να ώθησε πολλούς στην επιλογή της μετανάστευσης.Η παρουσία ενός μεγάλου αριθμού απογοητευμένων και πιθανόν επιθετικών νέων πρέπει να αποτελούσε αποσταθεροποιητικό παράγοντα για τους θεσμούς ( κυρίως ολιγαρχίες αριστοκρατών) και για την ειρηνική συμβίωση, έτσι ήτανε προς όφελος ολόκληρης της κοινότητας να τους δοθεί μια δυνατότητα απεγκλωβισμού.

 Αν τυχών απεφάσιζαν να επιστρέψουν στην Πατρίδα, γι΄ αυτούς δεν υπήρχε πλέον Πατρίδα: από την στιγμή που η αποστολή είχε ξεκινήσει, η μητρόπολη τη θεωρούσε ξένο σώμα και δε θα τη δεχότανε ξανά στους κόλπους της. Και όσοι επεχείρησαν να επιστρέψουν και να βγουν στη στεριά, καταδιώχθηκαν με πέτρες και αναγκάστηκαν να βγουν πάλι στη θάλασσα. Δεν είναι ασήμαντο το συμβάν: οι ίδιοι οι πατέρες και οι αδελφοί αυτών των δύσμοιρων ήταν που τους λιθοβολούσαν!

 Ο πρώτος χρησμός του μαντείου περίπου το 631 π.Χ. προτρέπει τους Θηραίους (Θήρα-Σαντορίνη) να ιδρύσουν μια αποικία στη Λιβύη, δηλαδή στην Αφρική. Ο δεύτερος χρησμός τους συμβουλεύει να σεβαστούν το θέλημα του Θεού. Γι΄ αυτό οι Θηραίοι – τους οποίους έπληξε ένας μεγάλος λιμός – αναζητούν στην Κρήτη, το νοτιότερο από τα νησιά του Αιγαίου, κάποιον που θα μπορούσε να τους οδηγήσει στη Λιβύη, και εδώ συμπεραίνεται ότι οι Θηραίοι είναι ουσιαστικά αγρότες, που ξεκίνησαν να αναζητήσουν καινούργια εδάφη πέρα από τη θάλασσα εξαιτίας μιας μεγάλης ξηρασίας που έπληξε το νησί τους.

 Μαζί με τον Κορώβιο, τον Κρητικό οδηγό τους, οι Θηραίοι ( Σαντορίνη) εξερευνητές φτάνουν στο νησί Πλατέα, απέναντι από τα λιβυκά παράλια της Κυρηναϊκής. .., αλλά...

 Ο τρίτος χρησμός τους επιπλήττει ότι μπέρδεψαν ένα νησί κοντά στη Λιβύη με την ίδια τη Λιβύη. Τοτε οι Θηραίοι μετατοπίζονται στην κοντινή ακτή και εγκαθίστανται στην Αζίριδα, που την εποχή εκείνη, πρέπει να ήτανε μια περιοχή πραγματικά μαγευτική, ενώ σήμερα είναι άνυδρη, άγονη και ανεμοδαρμένη. Το έβδομο χρόνο, μετά την άφιξή τους, οι Λίβυοι τους πείθουν να εγκατασταθούν αλλού, επειδή είναι πολύ κοντά στους δικούς τους οικισμούς. Τους οδηγούν σε ένα μέρος εξίσου εύφορο, όπου, πάνω από όλα ο ουρανός είναι διάτρητος, σε μια θαλερή από πολλές και άφθονες βροχοπτώσεις όαση.

 Εδώ τελικά χτίζεται η ελληνική Κυρήνη πάνω σε έναν λόφο γεμάτο πηγές, που οχυρώνεται εύκολα και δεσπόζει πάνω από ένα εύπορο οροπέδιο, κατάλληλο για μεγάλες γεωργικές καλλιέργειες. Όρα αναλυτικότερα: Valerio M. Manfredi: Οι Έλληνες της Δύσης, Αθήνα 1997.

 Μέσα σε διάστημα διακοσίων ετών, ιδρύθηκαν άλλες τέσσερις σημαντικές πόλεις στην περιοχή: η Βάρκη (Al Mari) οι Εσπερίδες (αργότερα Βερενίκη, σημερινή Βεγγάζη), η Ταύχειρα (αργότερα Αρσινόη, σημερινή Τόκρα) και η Απολλωνία (Susah), και το λιμάνι της Κυρήνης. Μαζί με την Κυρήνη, ήταν γνωστές ως πόλεις, Πεντάπολις.Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ένωσε τις δύο επαρχίες της Λιβύης, έμποροι και τεχνίτες από όλα τα μέρη του ρωμαϊκού κόσμου εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Αφρική, ωστόσο οι δύο επαρχίες διατήρησαν τον χαρακτήρα τους: η Τρίπολη παρέμεινε καρχηδονιακή και η Κυρηναϊκή ελληνική.

 Παρόλα που υπήρχαν άριστες συνθήκες οι Έλληνες δεν επέμειναν στον αποικισμό της Λιβύης, προφανώς λόγω της αιφνίδιας ανόδου των Περσών, που, το 525 π.Χ., κυριεύουν την Αίγυπτο αναγκάζοντας και την ίδια την Κυρήνη να υποταγεί. Όπως και σήμερα, εκεί που συμβιώνουν διαφορετικές εθνότητες, ανακύπτουν προβλήματα, έτσι και στην Κυρήνη, καταφεύγουν όμως σε έναν εξωτερικό αναμορφωτή, τον Δαιμονάτη από την Μαντινεία.

 Αυτός επεξεργάζεται ένα σύνταγμα που προβλέπει την κατάταξη του πληθυσμού σε τρεις φυλές καθώς και τη διατήρηση του θεσμού της μοναρχίας, ένα μοναδικό προνόμιο της Κυρήνης. Βλέπε, Οι Έλληνες της Δύσης και Jacques Brunschwig-Geoffrey Lloyd: Das Wissen der Griechen, Eine Enzyklopaedie, Muenchen 2000.

Ο αρχαιολογικός πλούτος της Βορείου Αφρικής κινδυνεύει;

 Η ένοπλη φιλονικία στη Λιβύη απειλεί τα αριστουργήματα της αρχαιολογίας της χώρας. Στη Λιβύη υπάρχουν πέντε τόποι, που βρίσκονται κάτω από τον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco. Όπου κάνει έκκληση αυτοί οι αρχαιολογικοί χώροι να παραμείνουν απείραχτοι από τις διαμάχες αλλήλων.Οι πέντε τόποι στον κατάλογο της καλύτερης πολιτιστικής κληρονομιάς αναφέρονται παράλληλα με την Leptis-Magna, της φοινικικής εμπορικής πλατείας Sabratha, αρχαία πόλη της ερήμου Ghadames και τα ελληνικά και ρωμαϊκά ερείπια την Κυρήνης.

 Σε αυτά προστίθεται η ζωγραφική στους βράχους των Tadrart Acacus στην περιοχή της ερήμου, κοντά στα σύνορα της Αλγερίας. Εκεί οι αρχαιότερες φωτογραφίες είναι περίπου 14.000 χρόνια.

 185 χιλιόμετρα ανατολικά της Βεγγάζης θρονιάζονται τα μνημεία και ο ναός της Κυρήνης σε μια απότομη, φαντασμαγορική πλαγιά. Τον 4ο π.Χ. αιώνα ήτανε η σημαντικότερη ελληνική πόλη, ένα πολιτιστικό κέντρο, που επισκέφτηκαν οι σύγχρονοι του Σωκράτη και εδώ έζησε ο Αρίστιππος από την Κυρήνη, ο ιδρυτής της Κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής και του ηδονισμού.

 Από την λιβυκή Κυρηναϊκή ως την Μαυριτανία Τινγκιτάνα βρισκότανε κάποτε Θέρμες, ναοί και Θέατρα. Στην αρχαιότητα ήτανε ο χώρος των ακτών ένα σημαντικό οικονομικό κέντρο.Το βόρειο-αφρικανικό κράτος, όταν τα τελευταία χρόνια άρχισε να αναπτύσσεται ο τουρισμός, αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε έναν πλούτο αρχαιολογικών πολιτιστικών αγαθών, όπου συνήθως προέρχονται από την φοινικική και ελληνο-ρωμαϊκή εποχή.

 Στην περιοχή της Κυρηναϊκής βρίσκονται μερικά απομεινάρια ,που από το 1910 αρχαιολογικά επιτηρούνται και από το 1980 μετρώνται στα πέντε λιβυκά, Unesco – Weltkulturbestätten, παγκόσμια αποθέματα του πολιτισμού. Η αρχικά ελληνική αποικία της Κυρηναϊκής σχημάτιζε κάποτε το κύριο τοπίο της Κυρηναϊκής, όπου μαζί με την Κρήτη σχημάτιζε την ρωμαϊκή επαρχία Creta et Cyrene.

 Στα μάτια του επισκέπτη πέφτει ο μεγάλος ναός που σχεδόν είναι όλοι οι σπουδαίοι Θεοί του Ρωμαϊκού Πάνθεον. Και όμως το σπουδαιότερο και κύριο ιερό σχηματίζει ο ναός του Απόλλωνα, όπου δημιουργήθηκε χωρίς διακοπτόμενες περιόδους από τον 6ο π.Χ. αιώνα και ως τον 3ο μετά Χριστό αιώνα. Στην βόρεια-ανατολική πλευρά της πόλης δημιούργησαν ήδη οι Έλληνες κάτοικοι ένα Ιερό τόπο για τον Θεό Δία – με σημαντικές διαστάσεις: Που ήδη τον 6ο ή 5ο π.Χ. αιώνα, που δημιουργήθηκε το συγκρότημα ξεπέρασε τις προσδοκίες για το μέγεθος τον ναό του Διός στην αρχαία Ολυμπία και τον Παρθενώνα των Αθηνών. Η Κυρήνη ήτανε επίσης ο τόπος γεννήσεως του Έλληνα φιλοσόφου Ερατοσθένη, που απέκτησε φήμη εκτός των άλλων για τον πρώτο καθορισμό έκτασης της γης.

 Λιβύη γεμάτη Ιστορία και Ελλάδα...

 

Nαός Διός – Σαχάτ (Shahat)
Η Σαχάτ ιστορικά γνωστή ως Κυρήνη, είναι μια πόλη στα βόρεια της Λιβύης. Η πόλη δημιουργήθηκε το 631 π.Χ από Έλληνες ομογενείς και βρίσκεται χτισμένη πάνω στα ερείπια της Κυρήνης. Έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς και θεωρείται ένα από τα πιο όμορφα απομεινάρια της ελληνικής ιστορίας σήμερα.

 

Ναός Απόλλωνα – Απολλωνία (Apollonia)
H Aπολλωνία δημιουργήθηκε τον 7 αιώνα π.Χ. απο Έλληνες αποίκους της Λιβύης. Αποτέλεσε ένα σημαντικότατο κέντρο εμπορίου και διατέλεσε το λιμάνι της Κυρήνης για περισσότερο απο μια χιλιετία. Έξω απο τα τείχη της πόλης, διατηρείται ακόμα το αρχαίο Ελληνικό θέατρο της Απολλωνίας σε ένα εκπληκτικό σημείο χτισμένο μέσα στα βράχια, έχοντας θέα την θάλασσα. Ένα μεγάλο μέρος της πόλης, βρίσκεται κάτω απο την επιφάνεια της θάλασσας, λόγο ενός μεγάλου σεισμού το 365 μ.Χ.

 Aρχαία Αγορά – Πτολεμαΐδα (Ptolemais)

Η Τολμέïθα παλαιότερα γνωστή ως Πτολεμαΐδα, είναι μια ήσυχη πόλη στο Al Marj, στην βορειοανατολική Λιβύη. Eκεί υπάρχει ο ναός της Δήμητρας και η εκπληκτική αρχαία Ελληνική αγορά. Κάτω απο την αγορά υπάρχει το εκπληκτικό υδρευτικό συστημα που δημιούργησαν οι Έλληνες άποικοι τον 4ο αιώνα π.Χ.