Το τέλος του ελληνικού τοπίου

Οι προβλέψεις του νέου Χωροταξικού για τον Τουρισμό θα προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στο περιβάλλον και στο τουριστικό προϊόν της χώρας.

Γιάννης Παλαιολόγος

07-04-2012

Το νέο Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό που προωθείται αυτές τις μέρες από το υπουργείο Περιβάλλοντος, του οποίου η ονομασία αποκτά πλέον οργουελικά χαρακτηριστικά, εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για τον βιώσιμο τουρισμό και το ελληνικό τοπίο. Το σχετικό σχέδιο ΚΥΑ πέρασε από διαβούλευση εξπρές (μόλις δέκα ημερών) τον περασμένο μήνα και έχει σκοπό να αντικαταστήσει αυτό που προωθήθηκε το 2008-2009 από τον Γιώργο Σουφλιά. Τότε, θυμίζουμε, περιβαλλοντικές οργανώσεις, το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος και χιλιάδες πολίτες είχαν αντιδράσει έντονα στις διατάξεις του σχεδίου νόμου, που προέβλεπε τη μαζική διασπορά της τουριστικής κατοικίας στα ελληνικά νησιά και τις ακτές, και είχαν πετύχει την αλλαγή ορισμένων εκ των πιο καταστροφικών διατάξεών του.

Τα συντρίμμια της πράσινης ανάπτυξης
Στο πλευρό τους είχε ταχθεί και το ΠΑΣΟΚ, ως κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, μιλώντας για παράδοση των καλύτερων περιοχών της χώρας στα μεγάλα κατασκευαστικά συμφέροντα. Ένας από τους πιο ενεργούς πολέμιους του Χωροταξικού Σουφλιά ήταν ο σημερινός ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ Κρίτων Αρσένης. Ως υπεύθυνος τότε του προγράμματος για την Αειφόρο Ανάπτυξη του Αιγαίου της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, είχε οργανώσει ευρείας κλίμακας εκστρατεία για την ευαισθητοποίηση του κοινού και την αποτροπή των πιο ολέθριων συνεπειών του νομοσχεδίου.
Ορίστε τι έχει να πει ο κ. Αρσένης για τη νεότερη εκδοχή, την οποία φέρνει το κόμμα του στη Βουλή: «Οι προτάσεις του νέου Χωροταξικού του Τουρισμού ξεπερνούν κατά πολύ τις χειρότερες εκδοχές των περιβόητων προτάσεων Σουφλιά τις οποίες δεσμευτήκαμε στο ΠΑΣΟΚ να αποσύρουμε και να αντικαταστήσουμε με προτάσεις για τον βιώσιμο τουρισμό υψηλής προστιθέμενης και κοινωνικά αναδιανεμόμενης αξίας». Όπως εξηγεί στην «F.S.», η πρόταση του νομοσχεδίου «κινείται στη λογική του άρθρου 148 του κ. Βορίδη, το οποίο καταψηφίστηκε στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής. Προωθεί τη μαζική δόμηση σε νησιά και βραχονησίδες, σε περιοχές Natura, σε γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας και κατ’ ουσίαν την επιτρέπει ακόμα και σε δάση και δασικές εκτάσεις. Είναι Χωροταξικό για τους λίγους, για τους μεγαλοεργολάβους και τους μεγάλους κτηματομεσίτες που θέλουν να κερδοσκοπήσουν σε βάρος της χώρας βγάζοντας εύκολο χρήμα και αφήνοντας πίσω τους ημιτελή κουφάρια».
Στην ίδια γραμμή κινείται και ο εκλεγείς με το ΠΑΣΟΚ, νυν ανεξάρτητος βουλευτής και πρώην διευθυντής Προγράμματος του WWF Σπύρος Κουβέλης. Όπως σημειώνει, «η αυξημένη δόμηση που προβλέπει το Χωροταξικό για τον Τουρισμό, και μάλιστα σε ιδιαίτερα ευαίσθητες νησιωτικές, παράκτιες αλλά και ορεινές περιοχές της χώρας, σε συνδυασμό με τη δόμηση και πώληση τουριστικής κατοικίας, αποτελεί ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο πλαίσιο που μοιραία θα οδηγήσει στην αλλαγή του τοπίου και του χαρακτήρα της Ελλάδας, ως της κατεξοχήν νησιωτικής χώρας της Ε.Ε.».

Βίλες στις βραχονησίδες
Από πού να το πιάσει και πού να το αφήσει κανείς αυτό το σχέδιο... Μια πρώτη παρατήρηση, στην οποία προέβη η Ελληνική Εταιρεία για το Περιβάλλον και τον Πολιτισμό και άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις σε σχετική επιστολή, είναι ότι «πρόκειται, υποτίθεται, για ένα αναπτυξιακό, κανονιστικό πλαίσιο με ελάχιστες χωρικές αναφορές και παραπομπή σε ένα χάρτη που δεν έχει καν δημοσιευτεί, κι έτσι προς το παρόν αγνοείται απ’ όσους συμμετέχουν στη διαβούλευση».
Επιπλέον, ενδεικτική της προσέγγισης του νομοθέτη είναι η αναφορά σε γενικά, ποσοτικά κριτήρια για τη δόμηση, χωρίς να επιδεικνύεται καμία συναίσθηση της ιδιαιτερότητας κάθε τόπου, της πολιτιστικής του κληρονομιάς, της μορφολογίας, της φέρουσας ικανότητάς του. Η πιο κραυγαλέα συνέπεια αυτής της ισοπεδωτικής προσέγγισης προκύπτει στο άρθρο 5, στην ενότητα «Βραχονησίδες και ακατοίκητα νησιά», όπου προβλέπεται «η ανάπτυξη τουριστικών εγκαταστάσεων με τον όρο ότι η κάλυψή τους δεν θα υπερβαίνει το 3% της έκτασης του νησιού, τηρούμενης της λοιπής νομοθεσίας».
Αυτό σημαίνει, για να αναπτύξουμε το παράδειγμα που χρησιμοποίησε το «Βήμα» προ ολίγων ημερών, ότι η Πολύαιγος, το μεγαλύτερο ακατοίκητο νησί του Αιγαίου, σε απόσταση μόλις ενός ναυτικού μιλίου από την Κίμωλο και έκτασης άνω των 18 τ.χλμ., θα μπορούσε να υποδεχτεί, βάσει του νέου Χωροταξικού, «τουριστικές εγκαταστάσεις» επιφάνειας σχεδόν 600.000 τ.μ. Απ’ οποιονδήποτε έχει επισκεφτεί με ένα καΐκι ή ένα φουσκωτό τις ακτές του μοναδικού αυτού μέρους γίνεται κατανοητή η φρίκη της προοπτικής αυτής.
Ωστόσο, πέρα από τις ονειρικές παραλίες και τους όρμους της, η Πολύαιγος φιλοξενεί ορισμένα σπάνια είδη φυτών, όπως η ορχιδέα με μονό άνθος (Serapias carica var. monantha), και πολλά ελληνικά ενδημικά είδη. Επιπλέον, λόγω της ιδιαίτερης πανίδας της, έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ). Οι θαλάσσιες σπηλιές στις ακτογραμμές της αποτελούν καταφύγιο για τη μεσογειακή φώκια Monachus monachus, ενώ φιλοξενεί πολλά σημαντικά είδη πουλιών, όπως τον μαυροπετρίτη και τον σπιζαετό. Το νησί φιλοξενεί επίσης την υπό εξαφάνιση οχιά της Μήλου.
Θα περίμενε κανείς ότι η ένταξη του νησιού στο δίκτυο Natura θα το προστάτευε από πιθανή επιδρομή των ορδών του τσιμέντου. Το ΥΠΕΚΑ, δυστυχώς, βλέπει διαφορετικά τα πράγματα. Όπως σημειώνεται στο άρθρο 5, επιτρέπεται η χωροθέτηση οργανωμένων τουριστικών υποδοχέων «σε περιοχές του δικτύου Natura 2000 στις οποίες δεν έχουν εγκριθεί ειδικές ρυθμίσεις και οι οποίες δεν έχουν ενταχθεί σε ειδικότερη κατηγορία προστασίας», στη βάση «επαρκούς τεκμηρίωσης» και «επιτακτικού δημόσιου οικονομικού ή κοινωνικού συμφέροντος» (αμφότεροι εξαιρετικά ασαφείς και ευλύγιστοι ως περιοριστικοί όροι). Για να δοθεί μια τάξη μεγέθους, σημειώνεται (στοιχείο τηε Ελληνικής Εταιρείας) ότι το 77% των περιοχών της Ελλάδας που έχουν οριστεί από την Ε.Ε. ως Natura δεν εμπίπτει σήμερα στην αρμοδιότητα κάποιου σχήματος διαχείρισης. Σε αυτό το 77% ανήκει και η Πολύαιγος, για την οποία το απαραίτητο προεδρικό διάταγμα δεν είναι ακόμα έτοιμο. Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου, αντί να εστιάσει, ως οφείλει, στην προώθηση των ειδικών ρυθμίσεων προστασίας που απαιτούν οι περιοχές Natura, ωθεί κτηματομεσίτες και κατασκευαστές να επωφεληθούν από την ολιγωρία της και να χτίσουν πριν οι ρυθμίσεις αυτές θεσμοθετηθούν.

Το σάπιο μοντέλο
Τα «σύνθετα τουριστικά καταλύματα» που θεσπίστηκαν πέρυσι με το νόμο 4002/11 (που αφορούσε το Ασφαλιστικό!) είναι οι διάδοχοι των «τουριστικών υποδομών μεικτής χρήσης» του κ. Σουφλιά – ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων που περιλαμβάνουν παραθεριστικές κατοικίες προς μακροχρόνια μίσθωση ή πώληση. Σε συνδυασμό με τις διατάξεις στο νέο Χωροταξικό που στηρίζουν τη σύσταση οργανωμένων υποδοχέων έως 800 στρέμματα, την πρόβλεψη χωροθέτησής τους ακόμα και σε νησιά κάτω των 90 τ.χλμ. και το ανοιχτό παράθυρο για εγκαταστάσεις αμιγούς τουριστικής κατοικίας (χωρίς σύνδεση με ξενοδοχειακή μονάδα), είναι σαφές ότι αντιγράφεται, με πιο επικίνδυνο τρόπο απ’ ό,τι στην περίπτωση Σουφλιά, το διαβόητο πλέον ισπανικό μοντέλο ανάπτυξης του τουρισμού.
Το μοντέλο αυτό βασίστηκε στη μαζική δόμηση των ακτών της χώρας με παραθεριστικές κατοικίες που πουλήθηκαν σε ξένους τουρίστες, κυρίως από τον ευρωπαϊκό Βορρά. Η πολιτική αυτή συνέβαλε στην κατασκευαστική φούσκα χάρη στην οποία η Ισπανία αναπτύχθηκε ταχύρρυθμα στη δεκαετία από το 1999 έως το 2008. Σήμερα όμως η φούσκα έχει σκάσει, και η Ισπανία, εκτός από ποσοστά ανεργίας που ξεπερνούν ακόμα κι αυτά της Ελλάδας, διαθέτει 818.000 απούλητα νεόδμητα ακίνητα, εκ των οποίων άνω των 300.000 είναι τουριστικές κατοικίες, και ένα ανεπανόρθωτα αλλοιωμένο φυσικό τοπίο.
Όπως υπογραμμίζει ο κ. Κουβέλης, «το παράλογο είναι ότι μια τέτοια ρύθμιση απευθύνεται σε μια αγορά που ουσιαστικά δεν υπάρχει πια, μετά την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων και την πιστωτική κρίση στην Ευρώπη, που ανάγκασε πολλούς από τους Βορειοευρωπαίους ιδιοκτήτες τέτοιων ακίνητων (για παράδειγμα, στην Ισπανία και την Κύπρο) να τα εγκαταλείψουν αφήνοντας απλήρωτα δάνεια στις εγχώριες τράπεζες, που βρίσκονται πλέον με έναν μεγάλο αριθμό ακινήτων που κανείς δεν θέλει».
Πρόκειται, με λίγα λόγια, για μια χρεοκοπημένη προσέγγιση προς την τουριστική ανάπτυξη, που θυσιάζει την αειφορία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία καθιστούν την Ελλάδα μοναδικό παγκόσμιο προορισμό στο όνομα της τσιμεντοποίησης και της μυωπικής κερδοφορίας, που κι αυτή είναι ιδιαίτερα αμφίβολη, δεδομένων των συνθηκών ύφεσης στην Ευρώπη. Αυτοί που θα χτίσουν μέχρι ασφυξίας τις ακτές και τα νησιά μας δεν έχουν λόγο να ενδιαφερθούν για την υποβάθμιση που θα προκαλέσουν – πουλάνε και φεύγουν, για το επόμενο παράκτιο «φιλέτο». Γι’ αυτούς που μένουν πίσω, τους μόνιμους κατοίκους, αλλά και την Ελλάδα ως τουριστικό προϊόν, το πλήγμα θα είναι βαρύτατο, και μη αναστρέψιμο.

Aπο την εφημερίδα FREE SUNDAY